DZIAŁALNOŚĆ ChOW/POZ W POWIECIE SIERPECKIM

Chłopska Organizacja Wolności "Racławice" (przedwojenny "Siew")/Polska Organizacja Zbrojna powstały w Warszawie w 1940 r. jako organizacje mające na celu działanie w środowisku wiejskim.
W powiecie Sierpeckim organizacje te zaczęły działalność już na przełomie 1939/40 r., zorganizowane przez kpt. Mieczysława Teodorczyka ps. "Roman", "Namur". Prowadzenie działalności konspiracyjnej ułatwiał mu fakt, iż przed wojną brał udział w wojskowych manewrach w okolicach Sierpca.
Prawdopodobnie do pierwszej komendy powiatowej POZ poza "Romanem" należeli: Stanisław Sękowski ps. "Michał" - zawodowy podoficer pochodzący z okolic Gójska i Zdzisław Ożarowski ps. "Mścisław".

Pierwszą akcją zbrojną organizacji było zlikwidowanie szpicla niemieckiego Siekluckiego we wsi Białe Błota w I lub II 1941 r.

W 1941 roku Teodorczyk został wybrany na komendanta POZ Okręgu III Mazowsze.
Po jego przejściu do Komendy Okręgu, kierownictwo POZ w powiecie przejął "Teofil"- prawdopodobnie Henryk Praśniewski zatrudniony w urzędzie gminnym w Białyszewie.

Obok podziału terytorialnego na gminy i rejony, organizacja posiadała również strukturę bojową przewidującą tworzenie sekcji, drużyn, plutonów i kompanii. Obecnie wiadomo tylko, iż POZ istniała we wszystkich gminach powiatu sierpeckiego.
W gminach Borkowo, Kosemin i Białyszewo tworzeniem zrębów organizacyjnych zajął się kpr. Piotr Karwowski "Zenobin" z Grąbca. Przy współpracy z Zenonem Lepkowskim i nauczycielem Edmundem Koziczyńskimze Stropkowa włączył w prace podziemne 80 ludzi z terenu tych trzech gmin.
W gminie Białyszewo centrum POZ mieściło się w Bledzewie u Edwarda Gąsiorowskiego. Współpracowały z nim rodziny Kwiatkowskich, Marciniaków oraz Matuszewskich i Orlińskich. U Stanisława Orlińskiego przez pewien czas wydawano prasę POZ.
W gminie Borkowo do polskiej Organizacji Zbrojnej należał Wincenty Nasieliński "Szymon" z Dąbrówek. Pełnił on tam funkcję podsołtysa i dlatego miał ułatwione poruszanie się po okolicy. Zdobył broń i zorganizował kilka sekcji w Dąbrówkach, Borkowie i Wilczogórze.
Gminy Bieżuń, Żuromin, Sławęcin i Stawiszyn były połączone w tzw. " grupę Warszawa" kierowaną przez por. rez. Klemensa Dyksińskiego "Władysława" z Bieżunia. Przy pomocy brata Stanisława i Franciszka Truszczyńskiego ps. "Władysław" stworzył prężną sieć organizacyjną. Punkt kontaktowy mieścił się w gospodarstwie Aleksandra Peszyńskiego w Bieżuniu. Tu zgłaszali się łącznicy z terenu po prasę i rozkazy.
Duże sukcesy osiągnięto we wsi Lutocin , gdzie do najaktywniejszych konspiratorów należał nauczyciel Józef Kapela , Jan Górzyński, Jan Kaczmarczyk i przedwojenny podoficer Grabowski, który prowadził szkolenie wojskowe. Szkolenie odbywało się w domu Laskowskiego i w okolicznych lasach. Program przewidywał zapoznanie z różnymi typami broni, ćwiczenia z mapą.
W gminie Żuromin z ChOW/POZ związane były głównie dwa ośrodki - Żuromin i wieś Poniatowo, w której mieścił się jeden z punktów łącznikowych. Łączność w kierunku Bieżunia i Lutocina utrzymywał podsołtys Poniatowa Stanisław Lewandowski "Bartłomiej", kurierami do Żuromina byli Aleksander Stankiewicz i Władysław Piotrowski. Powiązania z konspiracą miał też prawdopodobnie ks. Grewkowicz ukrywający odbiornik radiowy.
Dowódcą w Rościszewie został Stanisław Bieniecki "Cichy" z Chwał. Pomocą służyli mu bracia Leopold, Antoni i Bolesław Mazurowski, Feliks Dziurlikowski i Stanisław Kankiewicz. Obaj pracowali w urzędach niemieckich i mogli dostarczać blankietów przepustek, dowodów tożsamości i innych dokumentów. Łącznikami byli Henryk Topolewski i Tadeusz Grzelecki.
Obserwacja Dworca kolejowego zajmował się pracujący tam kolejarz Janowi Grykinowi. Kilkakrotnie zdjęcie dworca i transportów niemieckich wykonywał Zbigniew Sikorski, przesiedlony z Pomorza.
W późniejszym okresie większość z wymienionych wyżej osób znalazła się w szeregach Armii Krajowej.

W 1940 roku Mieczysław Teodorczyk nawiązał kontakt z oficerem zawodowym z Mączewa - por. Stanisławem Krzesińskim, który jako " Zenon I" przystąpił do montowania siatki w powiecie mławskim i gminie Unieck.

W Gójsku Stanisławowi Sękowskiemu "Michałowi" udało się zmontować komórki POZ w oparciu o ludzi znanych mu z czasów młodości. Należał do nich Czesław Zapałowski, rodzina Elwertowskich oraz szereg działaczy związanych przed wojną z ruchem ludowym. Udało mu się także nawiązać kontakt z sąsiednim powiatem lipnowskim przez zaprzysiężenie kilku osób z terenu Skępego.

W Sierpcu najaktywniej pracowali na rzecz organizacji Jan Przedpełski, Leon Kalisz i Henryk Jabłoński. Współpracowali w obsłudze radia zainstalowanego w młynie na Kwaśnie, zajmowali się kolportażem prasy i łącznością z Płockiem w początku okupacji.
W pralni państwa Filipkowskich przy ul. Płockiej mieścił się punkt w którego pracę zaangażowana była właścicielka - "Zofia". Drugi taki ośrodek zorganizowano w gospodarstwie ogrodniczym Huras ów przy ulicy Wojska Polskiego, trzeci w domu przy ul. Dworcowej należącym do kolejarskich rodzin Michalaków i Griklinów. Korzystali z niego nie tylko łącznicy z terenu, ale również członkowie Komendy Okręgu III Mazowsze.
Prace POZ nie ograniczały się do rozbudowy kadr organizacyjnych, ale również do szkolenia wojskowego, działalności wywiadowczej i dywersyjnej. Zatrudnieni w niemieckich zakładach i urzędach członkowie POZ niszczyli dokumentację i uszkadzali wykonywane produkty, starając się jednakże, wszelkie usterki wyglądały na przypadkowe, aby nie ściągnąć represji na ludność cywilną.

W 1941 r. na polecenie Teodorczyka przeprowadzono akcję fotografowania hitlerowskich obiektów wojskowych i węzłów komunikacyjnych. Wywiad obejmował prace wszystkich okupacyjnych urzędów, dotyczył możliwości mobilizacyjnych terenu, starał się rejestrować istniejące w powiecie środki transportu, był też nastawiony na obserwację innych ugrupowań podziemnych.
Rozwijano także działalność propagandową. Na terenie powiatu sierpeckiego wydawano organ prasowy Komendy Okręgu III Mazowsze-"Polska Podziemna" w nakładzie 100-200 egzemplarzy. Drukowano ją w podsierpeckich wsiach: najpierw w Mieszakach, następnie w Białych Błotach. Pismo redagował warszawski dziennikarz-Wiłkomirski, za drukowanie odpowiedzialny był Stanisław Kozłowski ps. "Maciek".
Ponadto w prace organizacji zaangażowani byli bracia: Feliks Gutowski ps. "Witold", Henryk Gutowski ps. "Olgierd" (fot.) , Stanisław Gumiński "Zbigniew", Zbigniew Sikorski "Cezary", Julian Jeziórski "Wojtek".

Na trop POZ gestapo wpadło bardzo szybko. W IV 1942 r. roku rozpoczęły się pierwsze aresztowania w okolicach Sierpca. W ręce Niemców wpadli członkowie organizacji z Bledzewa, podziemna drukarnia oraz Stanisław Kozłowski ps. "Maciek", H. Praśniewski i inni.
W nocy z 4/5 V 1942 r. Niemcy otoczyli domy kilkuset członków POZ w powiecie sierpeckim. W Sierpcu schwytano m.in. Filipkowskich, Jana Grykina, Wiktora Michalaka, Łęskiego, Leona Kalisza.
W gminie Rościszewo - Leopolda Mazurowskego, Ignacego Dzierżanowskiego, Felika Dziurlikowskiego, Stanisława Kaniewicza, Wacława Sobocińskiego. Jan Kaczmarczyk zdołał się ukryć, ale zabrano jego brata Stanisława. Józef Kapela "Ogórek" w czasie ucieczki został zastrzelony, jego brat Jan ps. "Sulla" - ciężko ranny w nogę.
Zatrzymano tez współpracowników POZ Eleonorę Bońkowską i rzeźnika Jana Staniszewsiego.
Łącznie z całego powiatu aresztowano około 100 osób, w tym 3 kobiety.
Większość z nich zostało zatrzymanych i wywiezionych do Płocka. Tam też 17 IV 1942 r. zamordowany został Feliks Gutowski.
Kierownictwo organizacji zostało przejęte przez Stanisława Krzesińskiego ps. "Zenon I" z Mączewa, który na jesieni 1942 roku dokonał przekazania powiatowych struktur POZ Armii Krajowej. Według meldunku organizacyjnego Komendy Podokręgu "Tuchola - Olsztyn" AK, POZ przekazał do AK w powiecie sierpeckm 16 oficerów, 12 podchorążych, 247 podoficerów (w tym 155 podoficerów rezerwy), 1007 szeregowych i 320 mężczyzn bez przeszkolenia wojskowego. Tak więc w samym tylko powiecie sierpeckim liczba przekazanych żołnierzy wynosiła 1602, co świadczy może o sile POZ w Okręgu III Mazowsze.
Wcześniej POZ zmieniła nazwę na POZ "Znak" w wyniku przystąpienia do niej Związku Czynu Zbrojnego, Wojskowej Organizacji Wolności "Znak" i łódzkiej Polskiej Organizacji Bojowej.